ID: 101
OBJECTID: 101
HERKOMST: CHK States en stinzen Fryslan 2010
GEBRUIKTEO: Top10NL 2008
UNIEK_ID: 1056
UNI_NAAM: Ter Horne
BUI_ID: 56
BUI_NAAM: GROOT TERHORNE/MARTENA
STI_ID: 375
STI_NAAM: Ter Horne
STI_PLAATS: Beetgum
BP_ID: 1173
BP_NAAM: Martena of Gr. Terhorne (Sch. en E.)
SIF_ID: 283
SIF_NAAM: Groot Terhorne
PNN_ID: 48
PNN_NAAM: Martena of Groot Terhorne
NAUWKEURIGHEID: Duidelijke ligging
BEBOUWING: TOP10NL 2008
OPM_BEBOUWING: Het terrein is nu in gebruik als voetbalveld (SIF).
JR_NOOMEN: <1517
JR_SIF: <1496
OPM_JAAR: De state is in 1879 gesloopt (SIF). Zie voor (ver)bouwgeschiedenis SIF in Opmerkingen Algemeen.
OPM_ALGEMEEN: Noomen: "De familie Martena uit Cornjum, precies tegenover Beetgum gelegen, bezat naast het stamhuis te Cornjum huizen in Leeuwarden en in Beetgum. Hessel Martena maakte in 1517 zijn testament, waarbij hij ondermeer beschikkingen trof over Hoernster staeten mitten steenn en over de twe en dertich morgenn upt Bildt nae luidt m(yns) g(enadigen) h(eren) hartoch Georgiens brive ende segell. Met het laatste doelde hij op het leengoed dat hij van de landsheer had ontvangen. In de wandeling werd Hessel naar zijn huis ook wel als Hessel Hoerna aangeduid. Terhorne bleef tot in de 19de eeuw een belangrijk adelshuis." SIF: "Van Beetgum naar Beetgumermolen loopt een laan met (oorspronkelijk) twee dubbele rijen bomen. In de volksmond wordt deze laan nog steeds ‘it Bosk’ (het bos) genoemd. Ongeveer in het midden van deze laan, aan de zuidkant, ligt een door bomen omsloten sportveld met een groot toegangshek. Dit is de plaats waar één van de mooiste states van Friesland heeft gestaan." "De oudste vermelding dateert uit 1496." "De stins "Thoe Hoerne" wordt vermeld in 1496, wanneer in de strijd tussen de Schieringers en de Vetkopers een groep Vetkopers gesteund door Groningers de stins aanvallen en de brand er in steken. In een Groninger passiespel wordt het aldus bezongen: Thoe Hoerne hebbenst al om gheroert Ende hebben Hessel ende Both hoer guedt ontfoert Het huys ghebrant, het leit in kolen." "Nadat de stins in 1496 onbewoonbaar geworden was, leek het Hessel raadzaam om niet in het kwetsbare Beetgum te blijven en liet het Martena Huis in Franeker bouwen. Wel liet hij later een nieuw huis bouwen naast de verwoeste stins. Dit nieuwe huis had een grondvorm, die overeenkomt met de (Friese) bouwtrant uit het eind van de 15e en begin van de 16e eeuw. Een hoog, rechthoekig huis op kelders met zware kruisgewelven en aan de achterkant, iets links van het midden, een achtkantige toren met de hoofdingang en de trappen naar alle verdiepingen, het geheel uit het water opgetrokken. In een later stadium is aan de noord- en oostzijde een soort voorplein aangelegd, met een grote kelder eronder die een uitgang had naar de gracht." "Als hij in 1633 sterft, verhuist zijn weduwe naar "haer groote blauw gleydekte huysinge" in de Grote Kerkstraat te Leeuwarden. Eén zoon erft Holdinga State, terwijl een andere zoon, Georg Frederik (I) bewoner van de state te Beetgum werd. Hij liet het slot helemaal opknappen, verbouwen en uitbreiden. Daarnaast werd er op de singel aan de weg een groot hek geplaatst met zware gemetselde palen. Op deze palen kwamen twee stenen beelden te staan van Heraclitus en Democritus. Een echt buiten met een groot park en bossen was Groot Terhorne destijds nog niet. Als in 1656 alles opgemeten wordt, blijkt dat het ‘hornleger met het hoff, tuin, grachten, singels tot bij de groene wal buyten om aff gemeten’ een oppervlakte had van 13 pondemaat (nog geen 5 hectare). De rest, ongeveer 53 pondemaat (ca. 20 hectare), was bouw- en weiland." "Van de drie zoons wordt alleen Georg Wolfgang Carel Duco volwassen, die zijn vader in 1783 opvolgde als grietman van Menaldumadeel, maar werd in 1795 door de Fransen afgezet. Net als zijn vader veranderde ook hij het een en ander aan de state. Had zijn vader de oude ophaalbrug vervangen door een vaste brug, nu werd die brug vervangen door een dam. De gracht werd voor een deel gedempt, de muren langs de gracht afgebroken en er kwam een nieuw koetshuis. Ook diens oudste Georg Frederick (III) liet de state ingrijpend veranderen. In 1805 liet hij de bastions afbreken, de trapgevels met de mooie pinakels vlak maken en de muren bepleisteren. Het huis werd niet mooier van, maar daar staat tegenover dat hij nogal wat bos liet aanleggen. De tuinen met hun grote verscheidenheid aan bloemen waren beroemd in het hele land. Op 28 juli 1851 kwam zelfs de Prins van Oranje deze tuinen bekijken en op 21 april 1852 kwam koning Willem III zelf de collectie bloemen bewonderen. Hij overleed in 1868 op 77-jarige leeftijd. Van zijn vier zoons erft de oudste, Georg Wolfgang Carel Duco baron thoe Schwarzenberg en Hohenlansberg de state Groot Terhorne. De teruglopende inkomsten uit overheids- en andere bestuursfuncties, de economische achteruitgang en de verdeling van het grondbezit onder de vier zoons maakten de instandhouding van de state tenslotte onmogelijk. Was om aan geld te komen de bibliotheek in 1864 al onder de hamer gekomen, in 1872 werden een ‘menigte bomen’ verkocht en in 1879 nog eens, maar de state was niet meer te redden. Nog dat zelfde jaar wordt Groot Terhorne voor afbraak geveild en gesloopt. Het restant van de bomen werd gekapt, het park tot bouw- en weiland gemaakt. Alleen de bomen van de singels bleven staan en nog decennialang heeft er een grote berg aarde op het terrein gelegen." "Het terrein is nu in gebruik als voetbalveld. Een wapensteen uit de toegangspoort met de alliantiewapens van Thoe Schwarzenberg en Hohenlansberg / Van Grombach wordt bewaard in het Fries Museum te Leeuwarden. Terwijl de twee stenen beelden van Heraclitus en Democritus, die op de palen bij het toeganshek stonden, ook te vinden zijn in het Fries Museum te Leeuwarden." (bronnen: Tekst:"Van de mond der oude Middelzee" door K.J. van den Akker (serie publicaties in het Friesch Landbouwblad 1922-1942); "It âld slot" (schrijver onbekend), artikel in Sljucht en Rjucht, jaargang 1935 no. 23; "Martena state of it slot Terhorne to Bitgum" door D.J. van der Meer, artikel in Jierboekje fan it Genealogysk Wurkforbân, 1956; "De geschiedenis gaat door het eigen dorp" deel II door A. Algra (z.j.)).
PLAATS: Beetgum
GEBRUIKTE_ONDERGROND: Top 10 NL 2008
HERKOMST_1: CHK States en Stinzen Fryslan 2010
BEHEERDER: Provinsje Fryslan
BRONHOUDER: M.F. Fermo
TYPE_CH_OBJECT: onroerend; landschap
WAARDE: onbekend
JURIDISCHE_STATUS: nog niet gewaardeerd/ in onderzoek
KENMERKENDHEID: onbekend
NEN_3610_KLASSE: gebouw
TOELICHTING: https://geoportaal.fryslan.nl/arcgis/rest/services/CHK2/MapServer/50/4/attachments/4
TYPE: Stins, Boerderij, State/Buitenplaats
GLOBALID: {D5A5BC00-E07E-4ED6-8344-45F84FA176C6}
SHAPE_Length: 1797.3135897680359
SHAPE_Area: 141943.7090866857
Polygon: [...]