ID: 97
OBJECTID: 97
HERKOMST: CHK States en stinzen Fryslan 2010
GEBRUIKTEO: Top10NL 2008
UNIEK_ID: 1061
UNI_NAAM: Lauta
BUI_ID: 61
BUI_NAAM: LAUTA
STI_ID: 415
STI_NAAM: Lauta
STI_PLAATS: Wier
BP_ID: 1142
BP_NAAM: Lauta (Sch. en E.)
SIF_ID: 180
SIF_NAAM: Lauta State
PNN_ID: 648
PNN_NAAM: Lauta
NAUWKEURIGHEID: Duidelijke ligging
OPM_BEBOUWING: Bouwland, alleen de omtrek van het terrein is nog zichtbaar (SIF).
JR_NOOMEN: <1600
JR_SIF: 1192
OPM_JAAR: De stins wordt voor het eerst vermeld in 1192 (SIF). In 1631 liet Andries Hiddema een nieuw huis neerzetten, met veel natuursteen versierd (Noomen). In de nacht van 1 op 2 juni 1748 werd het slot in brand gestoken, alleen de toren bleef overeind (SIF).
OPM_ALGEMEEN: Noomen: "Onder de middeleeuwse hoofdelingen en ook in de lijst van edelen van 1505 komen de Lauta's niet voor. Wel worden latere bewoners van Lauta, evenals leden van de verwante familie Aysma sinds de late 16de eeuw geregeld als edelen aangemerkt. De stins Lauta is vanaf de vroege 16de eeuw met Aysma state in Beetgum in een deels fictieve traditie opgenomen." "Aan het begin van de 16de eeuw worden Lauta en Aysma vermeld als twee afzonderlijke goederen, elk met een eigenaar: respectievelijk Bauck, weduwe van Schelte Lauta te Wier, en de erfgenamen van Hessel Aysma te Beetgum." "Rond 1545 hertrouwde Jel Lauta met Goslick Hiddema, zoon van Harmen Piersz Sytzama en Tyets Hiddema.2437 In 1548 kocht hij het huys daer hy nu inne woent, staende op Lauttestate,2438 waarschijnlijk dus het huis van de pachter. Een echte stins die eigendom was van de eigenaar, stond er blijkbaar niet op Lauta." "In de 16de eeuw werd Lauta reeds als belangrijk huis beschouwd. Op een tweetal kaarten van het Bildt uit die tijd, waarop verder alleen kerken, kloosters en stinzen voorkomen, wordt Lauta, evenals trouwens Aysma in Beetgum, wèl aangegeven. In 1631 liet Andries Hiddema een nieuw huis neerzetten, met veel natuursteen versierd." SIF: "De stins wordt voor het eerst vermeld in 1192." "Als bouwheer van de Lautastins wordt Schelte Lauta genoemd. De bouw zou plaatsgevonden hebben in 1192, in dezelfde periode als de kerk van Wier, maar verder zijn hierover geen gegevens bekend." "Rond 1620 is Andries van Hiddema eigenaar van Lauta State. Hij is “Ontvanger Generael” (directeur van de belastingdienst) en dat was destijds een zéér lucratieve functie. In 1634 laat hij een nieuw huis bouwen. Het ziet er naar uit dat de oude stins niet in de nieuwbouw werd opgenomen, want volgens de “Tegenwoordige Staat” (van ca. 1785) stond er naast het “schoon Heerenhuis” een zware toren." "In 1748 sloeg uiteindelijk de vlam in de pan en Van Knijff kreeg te maken met een pachtersoproer. In de nacht van 1 op 2 juni 1748 werd het slot in brand gestoken en de bewoners moesten vluchten." "Alleen de toren bleek de brand doorstaan te hebben en deze is nog vele jaren blijven staan. Het terrein waarop de State gestaan heeft is nog tot ongeveer 1900 in tact gebleven, maar nu is alleen de omtrek van het terrein ten zuidwesten van Wier nog te herkennen aan de bomen die rond het terrein zijn geplant. De State uit 1634 is afgebeeld op een tekening van H. van Sminia uit 1778. De stijl van deze tekening doet vermoeden dat het een kopie is van een niet bewaard gebleven afbeelding van Jacob Stellingwerf, temeer daar in 1778 de State al lang was afgebrand. Ook is er een tekening bewaard gebleven uit 1824, die een kopie is van een onbekende tekening van Piter ldserdts. De State bestond uit twee bouwlagen en werd gedekt door een hoog zadeldak tussen trapgevels. De gevel heeft een gesloten basis, waarboven op elke verdieping kruiskozijnen staan tussen een pilasterstelling met hoofdgestel. De vensters hebben afwisselend driezijdige en halfronde bekroningen. Het geheel doet denken aan Van Campen’s ontwerp voor het Croymanshuis te Amsterdam dat in 1631 gepubliceerd werd in de Architectura Moderna. Ook lijkt het op het middelste deel van het Princessehof te Leeuwarden dat rond dezelfde tijd werd ontworpen door Anthony Coulon. Mogelijk heeft die ook de hand gehad in de bouw van dit nieuwe Lauta State dat was gebouwd in een overgangsstijl van renaissance naar barok. Het huis met een voorterrein was zeven ramen breed en was geheel omgracht. Volgens een oude beschrijving was de State 'een schoon ghesticht van Huysinghe... welke met ongemeen veel hardsteen, anders sark, verciert is'. De ingang tot de State werd gevormd door een toegangspoort, die ook uit zuilen bestond en bekroond was met een wapenschild. Deze toegangspoort zat lager dan het vloerniveau van de bel-etage, zodat in de achterliggende hal een trap gezeten moet hebben. Tegen de achtergevel was een forse vierkante traptoren aangebouwd, waarvan de bovenste geleding achtzijdig was, bekroond met een koepeldak waarop nog een klokkentorentje gebouwd was. Vanaf de achtkantige geleding torende het boven het hoge dak uit, zodat men vanuit de toeren een magnifiek uitzicht gehad moet hebben over het vlakke land." "Bouwland, alleen de omtrek van het terrein is nog zichtbaar." (bronnen: Tekst: Jan Leemburg; “Kroniek van het hedendaagse Friesland” van Dr. Wumkes; "Beschryvinge van de Heerlyckheydt van Frieslandt" door Chr. Schotanus (1664); "Tegenwoordige staat van Friesland" ca. 1775; "Menaldumadeel, 2000 jaar leven in een Friese grietenij” door David Hartsema, 1981; “Skiednis fan Menameradiel” red. O. Santema en dr. Y.N. Ypma, 1972; “Van de mond der oude Middelzee”, serie artikelen in het Friesch Landbouwblad van 1922 tot 1942 door K.J. van den Akker, in boekvorm uitgebracht in 1971; Stinsen en States, Adellijk wonen in Friesland, 1992).
PLAATS: Wier
GEBRUIKTE_ONDERGROND: Top 10 NL 2008
HERKOMST_1: CHK States en Stinzen Fryslan 2010
BEHEERDER: Provinsje Fryslan
BRONHOUDER: M.F. Fermo
TYPE_CH_OBJECT: onroerend; landschap
WAARDE: onbekend
JURIDISCHE_STATUS: nog niet gewaardeerd/ in onderzoek
KENMERKENDHEID: onbekend
NEN_3610_KLASSE: gebouw
TOELICHTING: https://geoportaal.fryslan.nl/arcgis/rest/services/CHK2/MapServer/50/4/attachments/4
TYPE: Stins, Boerderij, State/Buitenplaats
GLOBALID: {CB47A1D8-ACAB-4BEA-8C91-2B5904090C63}
SHAPE_Length: 1020.7515878007273
SHAPE_Area: 41568.73150037646
Polygon: [...]